|
|
|
|
जिल्लाका जीर्ण आयो जना र पानीका स्रोत संर क्षणका लागि भन्दै जिल्लास्तरिय खानेपानी सञ्जालको निर्माण समेत गरिएको छ । यसको काम र पानीको स्रोत संरक्षणका लागि गरिने कामका विषयमा जिल्ला खानेपानी सञ्जालका अध्यक्ष खेम राज ओलीसँग युगबो धकर्मी जे.एन.सागरले गरेको कुराकानीको संक्षेपमा यहाँ प्रस्तुत गरिएको छ ।
खाने पानी सञ्जाल के हो ?
दाङमा खाने पानी संस्थाहरु एकआपसमा जोडिएको अवस्था थिएन । आ–आफ्नै हिसाबमा छरिएर रहेको अवस्था थियो । हुन त खाने पानीको पनि एउटा साना शहरी खानो पानी उपभोक्ता महासंघ र ग्रामीण खाने पानी महासंघ छ ।
यति हुँदाहुँदै पनि दाङमा खाने पानीका समस्या, चुनौ ती र अवसर के हुन् भन्ने बारे कोही गम्भीर भएको देखिएन चाहे त्यो सरकार स्तरबाट पनि हामीले त्यस्तो पाएनौ । त्यसैले यी सबै चुनौतीर अवसरका लागि अब एकजुट हुनुपर्छ भन्ने विचार केही साथीहरुमा आयो र हामि जिल्लास्तरिय भेला गरि सञ्जाल निर्माण गरेका हौ ।
कति हुनुहुन्छ सञ्जालमा ?
शुरुमा ५२ वटा संस्थाहरुको सञ्जाल गठन गरिएको हो । हामीले जिल्लाभरि भएका खानेपानी संस्थाहरुलाई एक ठाउँमा ल्याउने, एकीकृत तथ्यांक निर्माण गर्ने काममा लागिरहेका छौ ।
सरकारीस्तरमा कुनै ले खाजो खा छै न त्यसो हुदा हामीले सबैलाई एक ठाउँमा ल्याएर केही गरौ भन्ने सोच बनाएका छौ । करिब ७० वटा खाने पानी संस्था हाम्रो सम्पर्कमा आइसक्नुभएको छ । अरुलाई पनि हामीले अपिल गरेका छौ ।
सेवामूलक संस्थालाई सञ्जालको आवश्यकता किन ? बिडम्बना हो । राज्यले खाने पानी संस्थाहरुलाई पनि विभिन्न नाममा वर्गीकरण गरेको छ । अनुदानको हिसाबले सरकारी, अर्धसरकारी, फिप्टी–फिप्टी अनदान र उपभो क्ताहरुले नै चलाउने गरि सञ्चालनमा आएका छन् ।
यी संस् था सञ्चालनका लागि सरकारले गर्ने व्यवहार फर क–फरक छ । जहाँ अनुदान आवश्यक छ त्यहाँ अनुदान परेको छैन । यहाँसम्म कि नामै नभएका खाने पानी योजनामा बजेट विनियोजन गरेर राजनीतिक पावर शो गर्ने काम पनि भइरहेको छ ।
यसले सानातिना खानेपानी यो जना झन समस्यामा परेको देखिएको छ । दुईचार वटा धाराका टुटी, थोरै पाइप नहुँदा सिंगो संस्था बन्द भएका छन् ।
तिनीहरुलाई दुईचार हजार मात्रै र कम उपलव्ध गराउंदा सिंगो आयोजना चल्ने अवस्था छ । तर खै राज्यस्तरबाट कुनै सम्बोध गरिएको अवस्था छैन । त्यसैले यी सबै कुराको अनुगमन, मूल्यांकन, वितर णका लागि पहल गर्ने र कम्तिमा जिल्लामा सञ्चालित खाने पानी संस्थालाई कति बजेट विनियो जन गर्ने भन्ने सन्दर्भमा सञ्जालमार्फत प्रभावकारी काम गर्न सकिन्छ भन्ने हामीलाई लागेको छ ।
मूलरुपमा खाने पानी संस्था र योजना नियमित सञ्चालन गर्नु भन्दा पनि पावर शो गरेर आफूखुशी खर्च गर्ने कुरालाई रोक्न सञ्जालको आवश्यकता परेको हो । खाने पानीका नाममा हुने भ्रष्टाचार पनि रोक्न सञ्जाल चाहिएको हो ।
जीर्ण आयोजनाले जीवन पाउने भए उसो भए ?
हो । हामीले अहिले नै के ही नमूना काम गरि सके का छौ । सानो समस्याका कारणले आयोजना नै बन्द हुने अवस्था भएका संस्थाहरुलाई पुनर्जीवन दिने काम गरेका छौ । टाढा जानुपर्ने अवस्था छैन । घोराहीमै कुइरो पानी खानेपानी संस्थामा लाखौ रुपैया लगाएर बोरिङ गरिएको छ ।
तर विद्युत जडान हुन नसक्दा उपभोक्ताले पानी खान पाएका थिएनन् । सञ्जालको बैठकमा कुरा उठ्यो । हामीले पहल थाल्यौ । विद्युत जडान गरे खाने पानी चलेको छ । हो , यस्तै समस्यामा परेका संस्था र उपभो क्ताका लागि सञ्जाल क्रियाशील भइरहेको छ ।
व्यावसायिक हितका लागि पनि हो ?
हो इन । यो व्यवसाय होइन । सेवामूलक कार्य हो । र ात दिन नभने र पानी संकलन, वितर ण, मर्मत सम्भार को काम हामीले गर्नुपर्छ । कुनै धारामा पानी आएन भने समितिमाथि प्रश्न उठ्छ, गाली गर्छन् उपभो क्ताहरुले समिति, कर्मचारी कहाँ गए भनेर ।
तर त्यो पनि स्वाभाविक हो । हामीले पानी खुवाउछौ भनेका छौ । सेवा दिन्छौ भनेका छौ । त्यो से वा एकछिन ढिलो हुँदा पनि उपभोक्ताको गाली खानुपर्छ हामी त्यसका लागि तयार नै छौ । तसर्थ हामीलाई व्यवसाय कति चल्यो वा चलाउन के गर्ने भन्ने चिन्ता भन्दा पनि सेवा कहाँ पुग्यो कहाँ पुगेन भन्नेमा हुन्छ ।
सुरक्षित पानीका लागि सञ्जालको यो जना के छ ?
हामीले सफा, पिउनयो ग्य पानी नै उपभो क्ताहरुलाई वितर ण गर्दै आएका छौ । दै निक पानीको परीक्षण गरेर हामीले शुद्ध पानीको वितरण गरिरहे का छौ ।
म संलग्न तुलसीपुर खानेपानीसंस् थाले उपभो क्ताहरुको खाने पानीको अधिकार मा हामी गम्भीर छौ । खर्चिलो भए पनि नियमित पानी परिक्षणमा आफै ले गरेर वितरण गरिरहेको छु । कतिपय आर्थिकरुपले कमजोर आयोजनाले त्यसो गर्न नसक्लान्, तर मैले केमिकल सहयोग गर्न सक्छु ।
पानी ल्याउनुस्, परिक्षण गरेर मात्रै उपभोक्तालाई पानी दिउँ भनिरहेको छु । हामी उपभोक्ताको शुद्ध पानी पिउने अधिकार प्रति गम्भीर छौ । तुलसीपुरमै खानेपानीमा मेटासिट हालिदिएको धेरै भएको छैन नि । यो भट्टेको घटना हो ।
अपराधिक मानसिकताको मान्छेले खाने पानीको ट्यांकीमै विष हालिदिएको हो । त्यो अपराध हो । हामीले फोहोर पानी वितरण गरेर उपभोक्ताहरुलाई गम्भीर प्रकृतिका रोग वा महामारी फै लिएको भन्ने छैन । मैले माथि पनि भने अपराधिक गतिविधिबाहेक हामीले वितरण गर्ने पानी शुद्ध हुन्छ ।
यसप्रति हामी जिम्मे वार छौ। किनकि त्यही पानीको धाराबाट हामी आफैले पनि खाएका छौ । हाम्रा उपभोक्ताहरुले खानुभएको छ ।
पानीका स्रोतहरु पर्याप्त छन् दाङमा ?
पर्याप्त छैन । हामीले व्यवस् थापन गरिरहे का छौ । यो व्यवस्थापनले पनि अब पुग्ने वाला छैन । किनभने वर्षाको पानी रिचार्ज हुन सकिरहेको छैन ।
यही घोराहीकै कुरा गर्ने हो भने अहिले क्रंक्रिट बढिरहेको छ । जसले आकाशे पानी सिमेन्टमाथिबाटै बगेर जाने र त्यसले प्राकृतिक विपत्ति ल्याउने गरेको छ । तसर्थ मेरो भनाइ के छ भने दाङमा पानीका लागि पानी संकलन केन्द्र स्थापना गर्नुपर्छ । त्यसका लागि दाङका खहरे सबै खोलामा हाइड्याम बनाउनुपर्छ ।
यसले पानीको रिचार्ज सहजै हुन्छ । हाम्रा परम्परागत पानीका मुहानहरु पुनस् सुचारु हुनसक्छन् । जस्तो पातुखो लामा प्रारम्भिक सर्वे भइसके को छ । सरकारले अहिले ग्वारखोलामा पनि ड्याम निर्माण गर्ने भनेर कार्यक्रम ल्याएको छ । यति मात्रै होइन सबै खोलामा ड्याम बनाउनुपर्छ । अर्को कुरा गिट्टी बालुवा उत्खनन् पनि रोक्नुपर्छ ।
प्राकृतिक सम्पदाको दोहन रोक्न के गर्नुपर्ला त ?
बिडम्बना मान्छेहरु पैसाका पछि लागेका छन् । यसले समस्या ल्याएको छ । प्रकृति उजाडिएको छ । हो पैसा चाहिन्छ जीवन चलाउनका लागि ।
तर अकुत सम्पतिका लागि हामी आफै विनाशतिर लागेका छौ । यो रोक्नका लागि सबै सचेत हुनुपर्छ । राज्याका नीति विधिको कार्यान्वयन गर्नुपर्छ । अहिले करोडौ ढुंगा, गिट्टी, बालुवा दैनिक उठिरहेको छ । तर त्यसको राजस्व खै कहाँ दाखिला गरि न्छ त ? छलछाम भइरहेको छ ।
यस्ता गतिविधिबिरुद्ध सबै एकजुट हुनुपर्छ । आज पैसा कमाइएला । भोलि घर आँगन नै उजाड भयो भने हामी कसरि बाँचौला त ? सबै ले सो च्नुपर्ने बे ला आएको छ ।
स्रोत जो गाउने केही उपाय छन् ?
पहिलो कुरा दाङसँग जोडिएको महाभारत क्षेत्रको चुनढुंगाको उत्खनन् ररोक्नुपर्छ । चुनढुंगा नै पानीको पहिलो स्रोत हो । चुनढुंगा रहेन भने पानी रहने छैन । विकास ल्याउनुपर्छ, तर त्यो विकासले विनाशत ल्याउँदै छैन ? अब सोच्नुपर्ने बेला आएको छ ।
अहिले सञ्चालनमा आएका मात्रै होइन मैले सुनेको छु दाङमा यीबाहे क अरु २० बढी सिमेन्ट उद्योगले स्वीकृति लिइसकेका छन् । अब भन्नुस् एक, दुईवटा हुँदा यस्तो समस्या छ भने ती सबै सञ्चालनमा ल्याउँदा के हुन्छ ? त्यसै ले नयाँ उद्योग कुनै पनि हालतमा दाङमा लगाउन दिनुहँदै न ।
दाङबासी एकजुट हुनुपर्छ । अर्को कुरा भइरहेका उद्योगलाई पनि निश्चित समयसम्म मात्रै चल्न दिनुपर्छ । बर्षौसम्मका लागि दिनुहुँदै न । सिमेन्ट उद्योग रोक्न सकिएन भने दाड मरुभूमि हुन्छ । नयाँ उद्योग लगाउन दिनुहँुदैन । त्यसबाहेक दाङका सबै खहरे खोलामा हाइड्याम निर्माण गर्ने, ढुंगाजन्य वस्तु उत्खनन् रोक्ने र बृक्षारोपण गर्ने र वन जोगाउन सकियो भने पानी बचाउन सकिन्छ कि ?
विकास त गर्नु पर्ला नि ?
विकास कसका लागि ? दाङबासीकै लागि हो ला नि । तर यहाँ दाङलाई मरुभूमि बनाएर इण्डियाको विकास गर्ने काम मान्य हुँदैन । दाङमा गिट्टी, बालुवा, ढुंगा कति चाहिएको हो त्यत्ति उत्खनन् गरौ न ।
खो लामै क्रसर उद्योग लगाएर रातारात भारत पुर्याउने अनि दाङको विकास कसरि हुन्छ ? मापदण्डमा रहेर विकास गर्न त कसले रोक्छ र ? तसर्थ दाङको विकास, पानीको स्रोत संरक्षणका लागि सबै गम्भीर हौ । स्रोत नयाँ युगबोध दैनिक
Post a Comment